Wstrząs anafilaktyczny Johna, szczepionki i efekt pominięcia: #błędy_poznawcze_36

Przedstawię ci dwa scenariusze. 

Tenisista o imieniu Tom jutro rozgrywa decydujący mecz na Australian Open. To będzie ostatni męcz w jego długoletniej karierze. Tom wie, że jego przeciwnik John ma silną alergię na orzeszki ziemne. Alergię, która może wywołać potężny wstrząs anafilaktyczny. Wieczorem przed meczem Tom idzie z Johnem na kolację. To rytuał. Tim proponuje Johnowi w restauracji swoją ulubioną potrawę. Wie, że może zawierać orzeszki ziemne.

Tenisista o imieniu Tom jutro rozgrywa decydujący mecz w Australian Open. To będzie ostatni męcz w jego długoletniej karierze. Tom wie, że jego przeciwnik John ma silną alergię na orzeszki ziemne. Alergię, która może wywołać potężny wstrząs anafilaktyczny. W wieczór przed meczem Tim idzie z Johnem na kolację. W tym scenariuszu John sam zamawia to jedzenie.  Tim wie, że może ono zawierać orzeszki. Jedynie nie ostrzega go przed zawartością.

Jak oceniasz postawę Toma w pierwszym przypadku? Jak w drugim? Które z zachowań było bardziej niemoralne. Intencjonalne działanie czy intencjonalne pominięcie.

Jeśli jesteś jak większość badanych, którzy brali udział w podobnych eksperymentach, ocenisz pierwsze zachowanie jako bardziej niemoralne. Można postawić nawet hipotezę, że większość populacji oceniłaby gorzej działanie Toma z pierwszego scenariusza niż brak działania Toma z drugiego scenariusza.  Jednak efekty w obu sytuacjach byłyby identyczne. Rozróżnienie polega więc wyłącznie na tym, że w pierwszym przypadku Tom podjął intencjonalnie działanie, a w drugim Tom intencjonalnie działania nie podjął.

Ta tendencję do oceniania szkodliwych działań jako gorszych i bardziej niemoralnych, niż równie szkodliwej bezczynności i niedziałania to tak zwany błąd pominięcia.

Przy podejmowaniu decyzji błąd ten działa podobnie, jak efekt statusu quo i sprawia, że ludzie nie podejmują działań, które (choć pozytywne) wiążą się z jakimikolwiek kosztami. W wielu wypadkach nie zdajemy sobie sprawy z tego, że bezczynność również jest jakąś decyzją. W związku z tym może być oceniana równorzędnie z innymi decyzjami. Jeśli powoduje równie wiele szkód, jak jakieś działanie, to może być równie zła, co ono. Zwłaszcza w sytuacji, gdy mówiliśmy, że przecież nic nie zrobiliśmy, a to niezrobienie wywołało potworny skutek.

Odmawianie obowiązkowego szczepienia dzieci może wynikać z automatycznego, intuicyjnego trybu przetwarzania informacji.  W tym kierowania się właśnie błędem pominięcia. Który – jak wspomniałem – dotyczy nas wszystkich.

Efekt pominięcia (ang. omission bias) to błąd poznawczy. Jeśli ludzie boją się, że stanie się coś złego, to wolą, by był to skutek ich bezczynności, niż skutek tego, że podjęli jakieś działanie. Nawet jeśli zło się i tak wydarza.

Ludzie boją się, że po podaniu szczepienia pojawi się negatywny odczyn poszczepienny (fakt – może się pojawić, ale prawdopodobieństwo jest niewielkie). I bardziej boją się tego, że ich działanie – pójście na szczepienia – doprowadzi do złego skutku, niż tego, co się stanie, kiedy zaniechają działań, nie idąc na szczepienie. Nawet, jeśli skutki zaniechania są bardziej prawdopodobne i mogą być o wiele gorsze, niż skutki działania – jak w przypadku szczepień obowiązkowych. Bezczynność to również ” decyzja”, za skutki której się odpowiada.

Za każdym razem, gdy decydujesz się nie działać to pomyśl, jakie są faktyczne skutki twojego niedziałania. I jak będziesz żyć z odpowiedzialnością za to niedziałanie.

Ritov, Ilana; Baron, Jonathan (February 1992). „Status-quo and omission biases”. Journal of Risk and Uncertainty. 5 (1).

 Baron, Jonathan; Ritov, Ilana (September 1994). „Reference Points and Omission Bias”. Organizational Behavior and Human Decision Processes. 59 (3): 475–498.