24.03, 2017, ktoś pod analizą studium przypadku kampanii Reserved pisze, Dziewczę było tak sztuczne a tekst tak skrojony, że tylko totalni naiwniacy dali się na to nabrać… Otóż NIE – uwierzyło wielu, a niektórzy teraz kierowani tzw. efektem wiedzy po fakcie, uznają, że to było do przewidzenia. Że oni (mądrzejsi niż reszta głupich) przeczuwali wcześniej. Hidnsight bias w połączeniu z optimism bias. Mamy tendencję do oceniania przeszłych wydarzeń, jako bardziej prawdopodobnych, niż rzeczywiście były.
22.03.2017, na Facebooku znajomi komentują wyniki badania, w którym Polacy odpowiadali na pytanie, jakie podatki płacisz osobiście. Większość wyśmiewa naiwniaków, którzy odpowiadali, że nie płacą podatku VAT. A przecież my komentujący wiemy, jak byśmy odpowiedzieli. Efekt wiedzy po czasie. Z perspektywy DZIŚ wiemy wszystko co było do przewidzenia wczoraj. Nie oznacza to wcale, że sami byśmy dobrze odpowiedzieli na tak postawione pytanie. Kiedy już znamy wyniki łatwiej nam powiedzieć, a nie mówiłem. Lub, wiedziałem, że tak będzie.
Efekt wiedzy po fakcie (ang. hindsight bias), nazywany też efektem „wiedziałem-że-tak-będzie” oraz pełzającym determinizmem (ang. creeping determinism), to tendencja do oceniania przeszłych wydarzeń jako bardziej przewidywalnych, niż rzeczywiście były. Dlatego teraz wielu komentuje, wiedziałem, że to był fake lub wiedziałem, że komunizm upadnie. Prawdopodobnie wynika z tego, że wiedza na ich temat jest lepiej dostępna niż wiedza na temat możliwości, które się nie zdarzyły. Ludzie mają tendencję również do pamiętania swoich własnych przewidywań jako dokładniejszych i celniejszych, niż rzeczywiście były.
Efekt ten został wykryty w wielu sytuacjach związanych z polityką, grami, medycyną itp. Obecnie często widoczny w ocenie przeszłych postów na Facebooku.
Richard Nisbett, Mindware. Narzędzia skutecznego myślenia, Wydawnictwo Smak Słowa
Daniel Kahneman, Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym, Wydawnictwo Media Rodzina